Zabezpieczenie instalacji elektrycznej przed przeciążeniami to jedna z najbardziej podstawowych ochron. Dawniej stosowano do tego celu bezpieczniki topikowe, które z czasem zostają coraz mocniej wypierane przez wyłączniki nadprądowe automatyczne (tzw. eski). Rzeczywiście te drugiej skuteczniej spełniają swoją funkcję oraz minimalizują potrzeby napraw. Głównym tematem artykułu będzie wymiana bezpieczników na esy. W naszych mieszkaniach jest mnóstwo urządzeń zasilanych energią elektryczną. Na ich straży stoją zabezpieczenia instalacyjne, które w przypadku zbyt dużego przepływu (natężenia) prądu przepalają się, wyłączając obwód elektryczny, a tym samym podłączony do niego sprzęt.

Bezpieczniki instalacyjne są najczęściej stosowanymi bezpiecznikami w budownictwie mieszkaniowym. Niezależnie od rodzaju zawierają one dwie zasadnicze części: gniazdo i wymienialną wkładkę topikową.

Bezpieczniki topikowe

Zacznijmy jednak od początku. Bezpieczniki topikowe mają bardzo prostą zasadę działania. Najważniejszym elementem jest wkładka (nazywana właśnie topikiem). Gdy dochodzi do nadmiernego obciążenia danego obwodu elektrycznego, element powinien się stopić, a jego zewnętrzna strona (najczęściej z ceramiki i piasku) nie przewodzi prądu, co prowadzi do jego wygaszenia. Wkładka najczęściej wykonana jest z miedzianego drutu lub srebrnej taśmy.

To najstarszy i najczęściej stosowany w starszych instalacjach typ zabezpieczenia obwodów elektrycznych. Znajduje się w nim cienki drucik, który nagrzewa się podczas przepływu prądu i przy nadmiernym obciążeniu obwodu stapia się, przerywając przepływ prądu. Korek musi być wymieniony.

Bezpieczniki topikowe powinno się dobierać według charakteryzującego je prądu znamionowego – może być on produkowany na przykład na 4, 16 czy 25 A. Prąd znamionowy jest to takie natężenie prądu, po którego przekroczeniu korek powinien przepalić się.

Wybór bezpiecznika zależy również od rodzaju obwodu oraz od tego, z jakie obciążenie ma urządzenie do niego przyłączone.

Niewłaściwe naprawianie bezpiecznika za pomocą miedzianego drutu, czyli tzw. watowanie może zawyżyć wartość prądu znamionowego i zamiast korka uszkodzi się urządzenie.

Wymieniając przepalony bezpiecznik musimy pamiętać, aby przed założeniem nowego koniecznie wyłączyć z sieci wszystkie odbiorniki. Używajmy bezpieczników z takim samym prądem znamionowym i takiego samego typu, jak poprzedni. I miejmy je zawsze w zapasie.

Bezpieczniki automatyczne

Kolejny typ bezpiecznika jest zamiennikiem bezpiecznika topikowego. Wewnątrz umieszczone zostały wyzwalacze, powodujące rozłączenie sprzężonego z bezpiecznikiem układu stykowego w momencie przepływu prądu o zbyt dużej wartości. Automatyzm w tym bezpieczniku polega na tym, że w momencie awarii przycisk załączający wyrzucony zostaje na zewnątrz. Nie musimy zatem wymieniać korka a jedynie wcisnąć ponownie przycisk do środka, co daje nam nie tylko większą wygodę w użytkowaniu bezpieczników, ale także poczucie bezpieczeństwa. Korki automatyczne są znacznie bardzie trwałe niż bezpieczniki topikowe, prąd znamionowy jest utrzymywany nawet po ich wielokrotnym zadziałaniu.

Wymiana bezpieczników topikowych na automatyczne prowadzi do zwiększenia bezpieczeństwa w całej instalacji. Podstawową zaletą nowocześniejszego rozwiązania jest to, że nie ma potrzeby wymiany go w przypadku każdej awarii elektrycznej. Nadmiar prądu jest odczytywany przez wyłącznik, który odcina obwód. Wymiana bezpieczników w bloku na esy zmniejsza ilość usterek, a tym samym kosztów w związku z ich naprawami.

Wymiana bezpieczników topikowych na esy

Wymiana starych bezpieczników na nowe to znacznie dłuższy czas bez potrzeby napraw. Elektryka wymaga fachowej wiedzy i nie jest polecana dla osób bez odpowiednich uprawnień. Należy pamiętać o wyłączeniu obwodu w celu uniknięcie porażenia. Kolejnym zadaniem jest ściągnięcie obudowy (topiki często są wkręcane i wystarczy je odkręcić), która montowana jest na śrubach. Jak w przypadku innych prac elektrycznych kolejnym etapem jest sprawdzenie przewodów.

Brązowy (również czarny lub czerwony) powinien być przewodem fazowym, niebieski neutralnym, a zielono-żółty uziemieniem. Jeśli nie jesteśmy jednak pewni poprawności oznaczeń (w przypadku niefachowej pracy wszystkie mogą być tego samego koloru), konieczne będzie sprawdzenie poszczególnych połączeń. Kolejnym etapem jest montaż wyłącznika nadmiarowo-prądowego. Często trzeba podważyć wejścia esa za pomocą śrubokręta oraz poluzować śrubki. Jeszcze raz należy przypomnieć, że wszystkie czynności wykonujemy przy odłączonym obwodzie elektrycznym!. Teraz z jednej strony wyłącznika wkładamy jedną część przewodu fazowego, a z drugiej strony drugą. Trzeba jeszcze dokręcić śrubki, żeby wszystko były solidnie zamocowane. Przewód jest już zabezpieczony i wystarczy zamontować bezpiecznik

Elektryka jest dziedziną, która wymaga wysokich umiejętności, gdyż nie ma w niej miejsca na błędy. Pogotowie elektryczne to gwarancja profesjonalnie wykonanej pracy w każdej sytuacji, również w tych kryzysowych. Jeśli potrzebny jest doświadczony i wykwalifikowany. Wymiana przestarzałych bezpieczników topikowych na nowocześniejsze esy to z kolei szansa na spokojny sen poprzez zmniejszenie ilości występujących awarii bezpieczników.

Wyłączniki nadprądowe

Ich głównym zadaniem jest ochrona całej instalacji elektrycznej i odbiorników do niej przyłączonych. Wyłączniki nadprądowe działają samoczynnie z chwilą, gdy prąd przez nie płynący przekroczy bezpieczną wartość. Po usunięciu zwarcia można je ponownie włączyć a bezpiecznik – wymienić na nowy.

Do ich modułowej budowy dostosowana została konstrukcja tablicy elektrycznej.

W rozdzielnicy, oprócz przeznaczonych do ochrony poszczególnych obwodów wyłączników nadprądowych, znajdują się:

• rozłączniki izolacyjne – stosowane są głównie w wejściu instalacji, służąc do rozłączania obwodów elektrycznych i stworzenia w nich przerwy izolacyjnej. Jest to bardzo przydatne przy różnego rodzaju pracach modernizacyjnych czy remontowych w domu (np. bezpieczna wymiana gniazdka),
• wyłączniki różnicowoprądowe – ich głównym zadaniem jest ochrona użytkowników instalacji przed skutkami porażenia prądem elektrycznym,
• ochronniki (ograniczniki) przeciwprądowe – obniżając wartość przepięć w instalacjach, spowodowanych np. uderzeniem pioruna, chronią przed zniszczeniem sprzęt elektroniczny AGD i TV do nich przyłączony. W instalacji domowej stosuje się trzy klasy ograniczników: klasa B (podstawowa) – wymagana tam, gdzie może nastąpić bezpośrednie lub bliskie uderzenie pioruna; klasa C (wyższa) – w zestawie z ochronnikiem z klasy B redukuje przepięcia do poziomy 1,5 kV bezpiecznego nawet dla czułego sprzętu elektronicznego; klasa D (najwyższa) – montowane są bezpośrednio w urządzeniach odbiorczych.

Dodatkowymi urządzeniami w wyposażeniu tablicy elektrycznej są:

• lampki sygnalizacyjne – informujące użytkownika o obecności napięcia w określonych punktach przyłączeniowych instalacji elektrycznej;
• programatory – do załączania obwodów specjalnych (oświetlenie przed domem, oświetlenie ogrodu)
• styczniki do załączania obwodów specjalnych (hydrofor)
• inne aparaty zależnie od potrzeb.

Rozdzielnica

Obecnie w domach najczęściej stosowane są rozdzielnice z tworzywa sztucznego, początkowo produkowano je z metalu. Drzwiczki, wykonane ze szczotkowanej stali nierdzewnej lub aluminium, albo wykończone powłoką w różnych kolorach mogą wkomponować się w wystrój wnętrza.

Rozdzielnice nie muszą być wyposażone w licznik elektryczny. Obecnie dla wygody użytkowników i inkasenta, licznik montuje się poza rozdzielnią, w miejscu dogodnym do odczytu, najlepiej na zewnątrz budynku:

• na ścianie domu,
• w skrzynce licznikowej zamontowanie w linii ogrodzenia obok złącza kablowego.

Skrzynka licznikowa powinna być na takiej wysokości, aby licznik w niej zamontowany był na wysokości minimum 80 cm od ziemi.

Modernizacja rozdzielni

Wymiana starej tablicy elektrycznej z bezpiecznikami topikowymi na nową wyposażoną w wyłączniki nadmiarowoprądowe oraz wyłączniki różnicowoprądowe powinna być połączona także ze zmianą instalacji elektrycznej. Modernizacja, choć uciążliwa, poprawi jednak komfort i bezpieczeństwo użytkowania całego układu. Wyeliminowana jest bowiem konieczność wymiany bezpieczników w razie awarii – wystarczy po usunięciu usterki przestawić dźwigienkę bezpiecznika modułowego, by ponownie załączyć napięcie.

Ważne jest, by wydzielić osobne obwody elektryczne dla danych urządzeń, aby awaria jednego urządzenia nie powodowała usterek pozostałych.

Należy pamiętać, że wymiana tablicy rozdzielczej powinna być poprzedzona opracowaniem projektu modernizacji instalacji elektrycznej. Musimy ją również uzgodnić z Zakładem Elektrycznym. Wykonanie instalacji powinniśmy zlecić specjalistom. Elektryk z uprawnieniami kwalifikacyjnymi na napięcie do minimum 1 kV, nadawanymi między innymi przez Stowarzyszenie Elektryków Polskich (SEP) i odnawianymi co 5 lat, zapewni nam nie tylko wygodę, ale przede wszystkim bezpieczeństwo.