Roboty w obrębie linii elektroenergetycznych wiążą się z dużymi zagrożeniami dla bezpieczeństwa wykonywanych prac i należy je zaliczyć do prac szczególnie niebezpiecznych.
Wykonując prace budowlane, szczególnie związane z budową kanalizacji, sieci wodociągowej lub gazowej, konieczne są prace w pobliżu napowietrznych linii elektroenergetycznych różnych napięć od 0,4 aż do 400 kV.
Napowietrzne linie elektroenergetyczne na placu budowy lub w jego pobliżu stwarzają ryzyko porażenia prądem elektrycznym w przypadku:
- zerwania lub dotknięcia przewodów linii przez pracujące czy przejeżdżające w pobliżu maszyny budowlane lub przez przedmioty trzymane przez ludzi,
- zerwania przewodów linii na skutek warunków atmosferycznych (wiatr, sadź katastrofalna) oraz uszkodzenia słupów,
- przeskoku napięcia na ludzi lub na znajdujące się w pobliżu przewodzące prąd elementy maszyn i przedmiotów,
- uszkodzenia izolacji linii.
Prace w pobliżu napowietrznych linii elektroenergetycznych – pod paragrafem
Dla bezpiecznego wykonywania prac w pobliżu napowietrznych linii elektroenergetycznych ważne jest poznanie zasad oraz przepisów regulujących wykonywanie tych prac.
Podstawowym dokumentem regulującym sprawy BHP dla prac w pobliżu linii elektroenergetycznych jest „Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych”. Zgodnie z § 55 ust. 1 wspomnianego rozporządzenia wskazano, że nie jest dopuszczalne sytuowanie stanowisk pracy, składowisk wyrobów i materiałów lub maszyn i urządzeń budowlanych bezpośrednio pod napowietrznymi liniami elektroenergetycznymi lub w odległości liczonej w poziomie od skrajnych przewodów, mniejszej niż:
- 3 m – dla linii o napięciu znamionowym nieprzekraczającym 1 kV;
- 5 m – dla linii o napięciu znamionowym powyżej 1 kV, lecz nieprzekraczającym 15 kV;
- 10 m – dla linii o napięciu znamionowym powyżej 15 kV, lecz nieprzekraczającym 30 kV;
- 15 m – dla linii o napięciu znamionowym powyżej 30 kV, lecz nieprzekraczającym 110 kV;
- 30 m – dla linii o napięciu znamionowym powyżej 110 kV.
Co zatem zrobić, gdy budowany przez nas obiekt zbliża się na odległość mniejszą od wyżej wymienionej lub wręcz krzyżuje linię elektroenergetyczną?
Ustawodawca przewidział taką sytuację i w ust. 3 wspomnianego wyżej § 55 dodał zapis, że przy wykonywaniu robót budowlanych przy użyciu maszyn lub innych urządzeń technicznych, bezpośrednio pod linią wysokiego napięcia, należy uzgodnić bezpieczne warunki pracy z jej użytkownikiem (dotyczy to również sytuacji, gdy prace wykonywane są w odległości bliższej niż wymieniona w punkcie 1 – uwaga autora).
Użytkownikami linii elektroenergetycznych, w zależności od ich napięcia, mogą być albo lokalne spółki dystrybucyjne (linie 0,4 do 110 kV), albo też operator systemu przesyłowego (tutaj Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A.) dla linii o napięciu 220 lub 400 kV. Wartość napięcia (oraz użytkownika) można zidentyfikować, patrząc na standardowe rozwiązania słupów linii elektroenergetycznych.
Prace w pobliżu napowietrznych linii elektroenergetycznych – uzgodnienie warunków
Uzgodnienie bezpiecznych warunków pracy polega na opracowaniu szczegółowej Instrukcji Bezpiecznego Wykonywania Robót (IBWR) w pobliżu i pod liniami elektroenergetycznymi oraz uzgodnienia jej z odpowiednimi służbami użytkowników sieci elektroenergetycznej. Instrukcja ta powinna być załącznikiem do Planu Bezpieczeństwa, Ochrony Zdrowia i Środowiska (BOZiŚ), do którego opracowania zobowiązany jest zgodnie z Prawem Budowlanym każdy kierownik Budowy.
W przypadku, gdy prace mają być prowadzone w odległościach mniejszych niż podane we wspomnianym wyżej rozporządzeniu Ministra Infrastruktury, zastosowanie mają następujące normy i rozporządzenia.
W przypadku prac wykonywanych sprzętem zmechanizowanym przy urządzeniach i instalacjach elektroenergetycznych eksploatowanych przez Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. (PSE S.A.) wymagania dotyczące zachowania odpowiednich odległości oraz organizacji prac określone są w Instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach elektroenergetycznych z września 2013 r. wydanej przez PSE S.A.
Prace w pobliżu napowietrznych linii elektroenergetycznych – strefy działań
Według wspomnianej wyżej instrukcji BHP dopuszczalne odległości w przestrzeni pomiędzy najbliższym/skrajnym nieuziemionym elementem urządzenia elektroenergetycznego a strefą działania sprzętu zmechanizowanego (nie dotyczy sprzętu do pracy pod napięciem) – w tym: podnośnik, dźwig, pompa betonu, koparka – wynoszą i wymagają wykonania prac pod nadzorem.
W pobliżu linii elektroenergetycznych dopuszcza się pracę urządzeń dźwigowych i przeładunkowych, transportowo-przeładunkowych o stałym miejscu lokalizacji, jak również maszyn i urządzeń przeznaczonych do robót ziemnych, maszyn i urządzeń do eksploatacji oraz przeładunku kopalin itp. Dla takich urządzeń są wyznaczane strefy działania, ładunku, w których może poruszać się maszyna lub urządzenie.
Strefa działania urządzenia to przestrzeń wyznaczona skrajnymi położeniami elementów urządzenia, łącznie z przemieszczanym ładunkiem, z uwzględnieniem możliwości rozkołysania. Skrzyżowanie linii elektroenergetycznych z ustalonymi strefami działania maszyn i urządzeń dźwigowych jest dopuszczalne dla linii o napięciu wyższym niż 45 kV tylko wtedy, gdy natężenie pola elektrycznego na obszarze działania dźwignicy oraz przy kabinie operatora nie przekracza 10 kV/m, a na odsłoniętych stanowiskach operatorów maszyn nie przekracza 1 kV/m.
Zmienną Del (w [m]) przyjmujemy w zależności od znamionowego napięcia linii [kV]:
- dla 110 kV – Del = 0,85,
- dla 220 kV – Del = 1,70,
- dla 400 kV Del = 2,8.
Dźwignice i urządzenia przeładunkowe znajdujące się w mniejszej odległości poziomej od linii, niż podano w powyższej tabeli, wymagają uziemienia. Uziemieniem spełniającym warunki normy jest styk między kołami stalowymi jezdnymi a uziemionymi szynami stalowymi. Jeśli maszyna ma koła gumowe, powinna być wyposażona w łańcuchy elektrostatyczne.
Podsumowanie
Roboty w obrębie linii elektroenergetycznych, zaliczanych do urządzeń elektroenergetycznych, wiążą się z dużymi zagrożeniami Oczywiście najlepiej byłoby je wykonywać, wyłączając linie spod napięcia. Nie zawsze jest to jednak możliwe. W tym przypadku należy bezwzględnie skontaktować się z operatorem danej linii oraz uzgodnić z nim instrukcję bezpiecznego wykonywania prac w pobliżu eksploatowanej przez danego operatora linii.
On nam podpowie, jak najbezpieczniej wykonać te prace. Należy pamiętać, że prace w sąsiedztwie linii elektroenergetycznych mogą być prowadzone na podstawie polecenia ustnego, pisemnego, a w szczególnych sytuacjach (ratowanie zdrowia i życia ludzkiego) – bez polecenia.
Jeżeli z właścicielem linii elektroenergetycznej i jej użytkownikiem uzgodniono możliwość jej okresowego wyłączania, do kontaktu z tymi osobami należy wyznaczyć stałego pracownika nadzoru ze strony wykonawcy. Pracownik ten powinien utrzymywać codzienny kontakt z wyłączającym linię, aby odnotowywać godziny wyłączenia linii, imię i nazwisko osoby zgłaszającej wyłączenie oraz planowany czas wyłączenia.
W przypadku telefonicznego zgłoszenia pracownik powinien żądać od wyłączającego potwierdzenia w formie elektronicznej lub faksu na ten temat. Przed przystąpieniem do prac należy sprawdzić wyłączenie. Sprawdzenia może dokonać pracownik posiadający udokumentowane kwalifikacje w tym zakresie.
Jarosław Pomirski